İçeriğe atla

İsrail'de bilim ve teknoloji

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kudüs Teknoloji Parkı

İsrail'de bilim ve teknoloji, İsrail'in en gelişmiş sektörlerinden biridir. İsrail, Gayri safi millî hasılaya göre, bilim ve teknoloji üzerine araştırmaya en fazla pay ayıran ülkelerden biridir.[1] İsrail her bir milyon vatandaşa göre hesaplandığında bilimsel çalışmalarda dünyada dördüncü sıradadır. İsrail’in tüm dünyada yayınlanan bilimsel makale oranı tüm dünya nüfusunun oranından hemen hemen on kat daha fazladır.[2] İsrailli bilim insanları tarım, bilgisayar bilimleri, elektronik, genetik, tıp, optik, güneş enerjisi ve daha birçok mühendislik alanının gelişimine katkıda bulunmuştur. İsrail ileri teknoloji endüstrisinin en önemlilerinin ev sahibidir ve ayrıca teknolojiyle en fazla içli dışlı nüfusa sahiptir.[3] 1998’de, Tel Aviv Newsweek tarafından teknolojik olarak en etkileyici on şehirden biri olarak gösterilmiştir.[4] İsrail 2000’den beri Avrupa Araştırma ve Kalkınma Fonu ve Koordine Organizasyonu olan EUREKA ‘nın üyesidir ve Organizasyon’un 2010-2011 yılında başkanlığını yapmıştır.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]
WEIZAC – İsrail ve Orta Doğu’daki ilk modern bilgisayar.

Filistin Manda’sına yahudi yerleşimi oldukça motive ediciydi. Anavatana dönüş toprağa bağlı bir dönüş olarak algılandı. Siyonist ideolojinin çekirdeğini oluşturan köyleri kurmak ve destekleyici yahudi çiftçilerin üretime geçmesi izlendi.[5] Tarımsal araştırmalar 1870'te Alliance Israelite Universelle tarafından kurulan ülkenin ilk tarım okulu olan Mikveh Yisrael School’un mezunları ve öğretmenleri tarafından yürütüldü.[6] Bilimsel tarım uzmanı Aaron Aaronsohn Hermon Dağı’na yaptığı bir gezi sırasında buğdayın anası olarak bilinen Triticum dicoccoides’i keşfetti.[7] 1909’da Atlit’de içinde kapsamlı bir kütüphanenin ve biriktirdiği jeolojik ve botanik örnekleri barındıran bir tarımsal araştırma merkezi kurdu.[8] Toprak araştırması ve ülkenin zor iklim şartlarında tarım yapımını inceleyen Araştırma Merkezi 1921’de Rehovot’ta kuruldu.[9] Daha sonra Tarımsal Araştırma Kuruluşu olan bu merkez şimdi İsrail’in en büyük tarımsal araştırma ve geliştirme enstitüsüdür.

Albert Einstein Technion’da, 1925

Technion yani İsrail Teknoloji Enstitüsü’nün temeli 1912’de o zamanlar Osmanlı İmparatorluğuna ait olan Hayfa ‘da şenliklerle atıldı. Technion sonraları önde gelen bir ulusu yaratan dünyaca ünlü eşsiz bir üniversite olacaktı. Yahudiler genellikle Avrupa’daki teknik eğitimden yasaklı olduğundan,[10] Technion modern bir ulusu oluşturmak için gereken becerilerin ülkeye gelişini sağladı.[11] I. Dünya Savaşı’ndan önce kurulan Kudüs’teki Yahudi Sağlık merkezi halk temizliği, göz bozuklukları ve bakteri bilimi ile ilgi çalışmalarda bulunan ve ayrıca halk sağlığı araştırmaları ile ilgilenen Nathan Straus tarafından kuruldu.[12] Merkez tifo ve koleraya karşı aşılar üretti ve tarla farelerinin sayısının kontrolü için metotlar geliştirdi. Bu merkeze bağlı olan Pasteur Enstitüsü kuduz aşısını geliştirdi.[12]Mikrobiyoloji, biyokimya, bakteri bilimi ve hijyen departmanları 1925’te Scopus Dağı üzerinde kurulan Kudüs İbrani Üniversitesi’nde kuruldu. 1936’da Ülke’nin merkezinde işçiler adı sonradan ülkenin ilk kan bankası Beilinson olarak değiştirilen Judea ve Sharon hastanesinin kurulması için 2 günlük kazançlarını bağışladılar.[13] 1939’da Scopus Dağı’nda kurulan Rothschild-Hadassah Üniversite Hastanesi ülkedeki ilk öğretim veren tıp merkezi oldu. İsmi Hadassah Tıp Merkezi olarak değiştirildiğinden beri, tıbbi araştırmalarda lider oldu.[14] 1934'te Rehovot’da Daniel Sieff Araştırma Merkezi’nde girişimlerine başlanan endüstriyel araştırmalar, Technion’da başladı. The Dead Sea laboratuvarları 1930’larda açıldı. İsrail ve Orta Doğu’daki ilk modern bilgisayar ve dünyadaki büyük çaptaki ilk depolama programlarından biri olan WEİZAC 1954-55 yıllarında İleri Çalışma Enstitüsü(IAS) temelinde Weizmann Enstitüsünde yapıldı.[15] Weizac IEEE tarafından bilgisayar ve elektronik mühendisliğinde kilometre taşı olarak tanındı.

Kaydı 8 haziran 1950’de IBM Israel ülkenin ilk yüksek teknoloji firmasıydı. Tel Aviv’de Allenby Caddesi’nde yer alan firma delgeçli kart makineleri, sıralama makineleri ve tabulara torları tamir etti. 1956’da kurulan yerel ilk işletme delgeçli kartlarını üretmeye başladı ve bir yıl sonra bilgisayarlı bilgi işleme hizmeti sunan servis merkezi açıldı.[16] İsrail’deki bilimsel ve teknolojik araştırmalar daha sonradan İsrail Ülke Başkanı olan Ephraim Katzir’in Endüstri ve Ticaret Bakanlığına atanmasıyla patlama yaptı.[17] İsrail hükûmeti yeni girişimler için hiçbir şart olmadan ve buradaki yönetimlere müdahil olmadan harcamaların yüzde 50-80’ini karşılayan ödenekler sağladı.[17] 80’lerin başlarında Elron Elektronik Endüstrisinde bir partner olan Data Konrol Kurumu ülkenin ilk ülkenin ilk risk sermayesi firmasını şekillendirdi.[17]

Ilan Ramon İsrail’in İlk Astonotu

Su uzmanlarına göre, borulardaki sızma bugün global su kaynaklarının karşı karşıya geldiği en büyük sorunlardan biridir. Üçte ikisi çöl olan İsrail için su tasarrufu kritik önemdedir. Uluslararası Su Birliği İsrail’i tüketiciye su götürmeden önce su kaybını en fazla düşüren lider ülkelerden biri olarak göstermiştir.[18]

İsrail yüksek-teknoloji sanayisinin kökeni

[değiştir | kaynağı değiştir]

İsrail'in yüksek teknoloji sanayileri 1980'lerde ABD'deki Silikon Vadisi ve Massachusetts Route 128 gibi yerlerdeki mevcut yüksek teknoloji çağını başlatan bilgisayar bilim ve teknolojisinin hızlı gelişiminin bir yan ürünüdür. O zamana kadar İsrail ekonomisi esasen tarım, madencilik ve elmas parlatma ve tekstil, gübre ve plastik imalatı gibi ikincil sektörlere dayanıyordu.

Bilgi ve iletişim teknolojilerine dayalı yüksek teknoloji sanayilerinin İsrail'de köklenmesi ve gelişmesini sağlayan kilit faktör yeni teknolojiler ve know-how üreten savunma ve havacılık endüstrilerinin yatırımlarıydı. İsrail, 1988'de GSYİH'sının %17.1'ini askeri harcamalara ayırdı. Bu pay 2016 yılına kadar GSYİH'nın %5.8'ine düşmüş olsa da, İsrail askeri harcamaları dünyanın en yüksekleri arasında yer alır. Karşılaştırma amacıyla, Amerika Birleşik Devletleri 1988'de GSYİH'sının %5.7'sini ve 2016'da %3.3'ünü askeri harcamalara ayırdı.[19] Savunma ve havacılık alanındaki bu ağır yatırım, İsrail'in tıbbi cihazlar, elektronik, telekomünikasyon, bilgisayar yazılımı ve donanımı gibi yüksek teknoloji endüstrilerinin temelini oluşturdu.

1990'lardaki büyük Rus göçü bu fenomeni pekiştirerek İsrail'deki mühendis ve bilim adamlarının sayısını bir gecede ikiye katladı. 1989 ve 2006 yılları arasında, yaklaşık 979,000 Rus Yahudisi ve akrabası, 1989'da nüfusu sadece 4.5 milyon olan İsrail'e göç etti.[20]

Mirabilis'in 1998'de satın alınması, İsrail'de yüksek teknolojinin ilk büyük çıkışıydı ve Dot-com balonu kapsamında İsrailli şirketleri hızlandırdı.

İsrail'deki çağdaş yüksek teknoloji sanayisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Halen İsrail dünyanın en araştırma yoğun iş sektörüne sahiptir. 2018'de GSYİH'sının %4.95'i araştırma ve teknolojiye yatırıldı.[21] Bu arada İsrail'in teknoloji sektörü ülke ekonomisinde çok önemli bir rol oynamaktadır: Bu sektör 2021'de ekonomik çıktının yaklaşık %12'sini ve işgücünün %10'unu oluşturdu.[21]

Rekabetçi hibeler ve vergi teşvikleri, ticari araştırma ve geliştirmeyi destekleyen iki ana politika aracıdır. Hükûmet teşvikleri ve yüksek düzeyde eğitimli insan sermayesinin mevcudiyeti sayesinde İsrail, önde gelen çok uluslu şirketlerin araştırma merkezleri için çekici bir yer oldu. Ülkenin ulusal yenilik ekosistemi, araştırma ve geliştirmede hem yabancı çokuluslu şirketlere hem de büyük kurumsal yatırımcılara ve yeni kurulan şirketlere dayanır.

2019 itibarıyla, İsrail'de yaklaşık 530 yabancı araştırma merkezi faaliyet gösteriyordu.[22] Bu merkezlerin çoğu, İsrail şirketlerini, teknolojisini ve bilgi birikimini satın almış ve bunları birleşme ve satın almalar yoluyla kendi yerel araştırmalarına dönüştürmüş çok uluslu büyük firmalara aittir. tesisler. Hatta Intel, Applied Materials, Motorola ve IBM gibi bazı araştırma merkezlerinin faaliyetleri otuz yılı aşkın bir süreyi kapsar.[20]

İsrail'deki yüksek düzeyde teknolojik yenilik ve başarılı başlangıç şirketlerinin sayısı, ülkenin Dan Senor ve Saul Singer tarafından türetilen "Startup Nation" terimle anılmasına ve bu terim 2019'da yayınladıkları Start-up Nation: İsrail'in Ekonomik Mucizesinin Öyküsü adlı kitaplarının da başlığı oldu.

2010'ların sonlarında İsrail, 'tek boynuzlu at' statüsüne (1 milyar dolar veya daha fazla finansman payı) ulaşan teknoloji girişimlerinin sayısında keskin bir artış gördü: 2016'da İsrail'de böyle 10 startup girişimi vardı.[23] 2019 itibarıyla sayı 19'a çıktı.[23] Sadece 2021'de 33' olmak üzere 2021'in sonunda İsrail'in teknoloji sektöründen 74 teknoloji tek boynuzlu atı ortaya çıktı.[24][25] İsrail'deki tek boynuzlu at girişimlerinin sayısındaki artış, yaşam döngülerinin başlarında satın alınmak yerine halka açık şirketler olmak için olgunlaşan teknoloji girişimleriyle birlikte, İsrail'in 'Startup Nation'dan 'Scale-up Nation'a (Başlangıç Ülkesi'nden Büyüyen Ulus'a) geçtiği fikrine yol açtı.[25][26][27][28][29]

Yüksek öğretim politikası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Altıncı Yüksek Öğrenim Planı

[değiştir | kaynağı değiştir]

İsrail'in yüksek öğretim sistemi, Yüksek Öğrenim Konseyi ve onun Planlama ve Bütçe Komisyonu tarafından düzenlenir. İsrail yüksek öğretim sistemi, Planlama ve Bütçeleme Komitesi (PBC) ve Maliye Bakanlığı tarafından üzerinde anlaşmaya varılan çok yıllı bir plan çerçevesinde faaliyet gösterir. Her plan, politika hedeflerini ve buna bağlı olarak bu hedeflere ulaşmak için ayrılacak bütçeleri belirler.[20]

Üniversitelere yıllık hükûmet tahsisi, işletme bütçelerinin %50-75'ini sağlayarak 2015 yılında yaklaşık 1.75 milyar ABD dolarına ulaştı. İşletme bütçelerinin geri kalanının çoğu (%15-20), yıllık yaklaşık 2,750 ABD Doları tutarında tek tip yıllık öğrenci öğrenim ücretlerinden gelir. “Altıncı Yükseköğretim Planı” (2011–2016), Yükseköğretim Kurulu bütçesinde %30'luk bir artış öngördü. "Altıncı Plan", öğrenci sayısı için nicel ölçümlerin yanı sıra araştırmada mükemmelliğe daha fazla vurgu yaparak PBC'nin bütçeleme modelini değiştirir. Bu model kapsamında, komite bütçesinin %75'i (altı yılda 7 milyar NIS) yüksek öğrenim veren kurumlara tahsis edilir. “Altıncı Yüksek Öğrenim Planı” Ekim 2011'de İsrail Araştırma Mükemmeliyet Merkezleri (I-CORE) programını başlattı. Bu, akademik araştırmaların finansmanına yönelik yenilenen ilgiyi yansıtır ve hükûmet politikasında tersine dönüşün güçlü bir göstergesini oluşturur.[20]

İsrail Mükemmeliyet Araştırma Merkezleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

2011'e dayanan İsrail Araştırma Mükemmeliyet Merkezleri (I-CORE) programı, belirli alanlarda üst düzey araştırmacılardan oluşan kurumlar arası kümelerin kurulmasını ve yurtdışından genç İsrailli bilim adamlarının geri dönmesini ve her merkezin en gelişmiş araştırma altyapısına sahip olmasını öngörür. "Altıncı Yüksek Öğrenim Planı", akademik altyapının ve araştırma tesislerinin iyileştirilmesi ve yenilenmesi için altı yılda 300 milyon NIS yatırım yapmaktadır.[20]

I-CORE, Yüksek Öğrenim Konseyi Planlama ve Bütçe Komisyonu ve İsrail Bilim Vakfı tarafından ortaklaşa yürütülür. 2015 yılına kadar, geniş bir araştırma alanı yelpazesinde iki dalga halinde 16 merkez kuruldu: merkezlerin altısı yaşam bilimleri ve tıpta, beşi pozitif bilimler ve mühendislikte, üçü sosyal bilimler ve hukukta ve ikisi beşeri bilimlerdedir. Her mükemmeliyet merkezi, İsrail Bilim Vakfı tarafından yürütülen bir emsal değerlendirme süreci ile seçilmiştir. Mayıs 2014'e kadar çoğu daha önce yurtdışında çalışmış olan yaklaşık 60 genç araştırmacı bu merkezlere alındı.[20]

Her merkezin araştırma konuları, İsrailli araştırmacıların gerçek önceliklerini ve bilimsel ilgi alanlarını yansıtmalarını sağlamak için İsrail akademik topluluğu ile istişarelerden oluşan geniş bir aşağıdan yukarıya süreçle seçilir.[20]

I-CORE, Yüksek Öğrenim Konseyi, ev sahibi kurumlar ve stratejik iş ortakları tarafından toplam 1.35 milyar NIS (365 milyon ABD Doları) bütçeyle finanse edilmektedir. Orijinal hedef, 2016 yılına kadar İsrail'de 30 mükemmel araştırma merkezi kurmaktı. Ancak, kalan 14 merkezin kuruluşu, yeterli dış sermaye olmadığı için geçici olarak rafa kaldırıldı.[20]

2013-2014'te Planlama ve Bütçeleme Komitesi'nin tüm I-CORE programı için bütçesi 87.9 milyon NIS olarak gerçekleşti ve bu, o yılki yüksek öğrenim toplamının yaklaşık %1'ine eşdeğerdi. Bu bütçe, çeşitli akademik alanlardaki kritik araştırmacı kitlesini oluşturmak için yetersiz görünmektedir ve bu nedenle programın amacının gerisinde kalmaktadır. Mükemmeliyet merkezlerine yönelik devlet desteği düzeyi, yeni merkezlerin kurulmasıyla 2011'den bu yana her yıl arttı ve 2017-2018'de 33.7 milyona düşmeden önce 2015-2016'da 93.6 milyon NIS'ye ulaşması beklendi. Finansman modeline göre, devlet desteği tüm finansmanın üçte birini temsil etmeli, diğer üçte biri katılımcı üniversiteler tarafından ve geri kalan üçüncüsü de bağışçılar veya yatırımcılar tarafından finanse edilmelidir.[20]

Üniversite işe alım hedefleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

2012-2013 öğretim yılında 4,066 öğretim üyesi vardı. Fakülte alımı için Planlama ve Bütçeleme Komitesi tarafından belirlenen hedefler iddialıdır: üniversiteler altı yıllık süre içinde 1,600 kıdemli öğretim üyesini daha işe alacaktır - bunların yaklaşık yarısı yeni pozisyonlara girecek ve yarısı emekli olması beklenen öğretim üyelerinin yerini alacaktır. Bu, üniversite öğretim kadrosunda %15'in üzerinde net artış oluşturacaktır. Kolejlerde ise %25 net artış gerektiren, 400 yeni pozisyon daha oluşturulacaktır. Yeni öğretim üyeleri, İsrail Araştırma Mükemmeliyet Merkezleri programı aracılığıyla, bazıları belirli araştırma alanlarında olmak üzere kurumların düzenli işe alım kanalları aracılığıyla işe alınacaktır.[20]

Öğretim üyesi sayısındaki artış, öğrenci-öğretim üyesi oranını da düşürecektir böylece hedef, halen 24.3 olan her öğretim üyesine 21.5 üniversite öğrencisi ve yüksekokullardaki her öğretim üyesi için 38 öğrenciye kıyasla kolejlerdeki her öğretim üyesi için 35 öğrenci oranına ulaşmaktır. Fakülte pozisyonlarının sayısındaki bu artış, araştırma ve öğretim altyapısının iyileştirilmesi ve rekabetçi araştırma fonlarındaki artışın yanı sıra, yurtiçi ve yurtdışındaki en iyi İsrailli araştırmacıların akademik çalışmalarını İsrail'de isterlerse, en yüksek akademik standartları sunan kurumlarda yürütmelerini sağlayarak İsrail'in beyin göçünü durdurmasına yardımcı olmalıdır.[20]

Yukarıda açıklanan yeni bütçeleme planı, esasen üniversitelerdeki insan ve araştırma altyapısı ile ilgilidir. Üniversitelerin fiziksel gelişiminin (ör. binalar) ve bilimsel altyapısının (ör. laboratuvarlar ve pahalı ekipman) çoğu, başta Amerikan Yahudi cemaati olmak üzere hayırsever bağışlardan gelmektedir (CHE, 2014). Bu ikinci finansman kaynağı, şimdiye kadar üniversiteler için yeterli devlet finansmanı eksikliğini büyük ölçüde telafi etti ancak önümüzdeki yıllarda önemli ölçüde azalması beklenmektedir. Hükûmet araştırma altyapısına daha fazla yatırım yapmazsa, İsrail üniversiteleri 21. yüzyılın zorluklarını karşılamak için yetersiz donanıma sahip olacak ve yetersiz finanse edilecektir.[20]

Yüksek öğrenime erişimin kolaylaştırılması

[değiştir | kaynağı değiştir]

1990'larda eski Sovyetler Birliği'nden gelen Yahudi göçü dalgası, ek talebi karşılamak için çok sayıda üçüncül kurumun kurulmasını gerektirdi ve İsrail üniversite ve akademik kolejlerine daha fazla giriş imkanı sağlandı. Ancak, üniversitede okuyan Arap ve ultra-ortodoks azınlıkların sayısı hala yetersizdir. “Altıncı Yüksek Öğretim Planı” azınlık gruplarını yükseköğretime kaydolmaya teşvik eder. Ultra-ortodoks nüfus için 2012 sonlarında “Mahar” programının uygulanmasından iki yıl sonra kaydolan öğrenci sayısı 1,400'e çıktı. O zamandan beri ultra-ortodoks öğrenciler için üçü üniversite kampüslerinde olmak üzere on iki yeni program kuruldu. Yüksek Öğrenimde Çoğulculuk ve Fırsat Eşitliği programı, Arap azınlığın yüksek öğretim sistemine devamının önündeki engelleri kaldırmayı hedefler. Kapsamı, akademik çalışmalara hazırlık yoluyla ikinci okul rehberliği sağlamaktan, normalde ilk yılında okulu bırakma oranıyla yüksek olan öğrencilere kadar öğrenimlerle ilgili kapsamlı destek verir. Program, seçkin genç Arap öğretim üyelerini destekleyen Ma'of fonunu da iyileştirilmektedir. 1995 yılındaki bu programın tanıtılmasından bu yana, Ma'of fonu, kendi akademik kariyerlerine başlayan genç Arap öğrenciler için rol model olan yaklaşık 100 Arap öğretim görevlisine görev izleme fırsatları yarattı.[20]

Teknoloji transferi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

İsrail üniversite ve enstitülerinde yapılan araştırmalar teknoloji transferi (TT) birimleri aracılığıyla özel sektörle paylaşılır.[30] İsrail'in ilk üniversite TT birimi Yeda, 1950'lerde Weizmann Bilim Enstitüsü tarafından kurulmuştur.[31] Araştırma kurak ve yarı kurak bölge gibi alanlarda ziraat mühendisliği kibbutzlara ve özel çiftçilere ücretsiz olarak devredilmiş ve gelişmekte olan ülkelerle tarımsal bilgiler paylaşılmıştır.[32]

1964 yılında İbrani Üniversitesi'nin Yissum Araştırma Geliştirme Şirketi (Yissum), Kudüs İbrani Üniversitesi'nin teknoloji transferi şirketi kuruldu.[33]

1990'lardan bu yana öğretim ve araştırma üniversitelerinin geleneksel ikili görevi, üçüncü bir görevi içerecek şekilde genişledi: toplum ve endüstri ile etkileşim. Bu evrim, eski Sovyetler Birliği'nden gelen göç dalgasını takiben araştırma personeli sayısındaki artışın yanı sıra elektronik sanayinini ve bilgi teknolojisi hizmetlerinin yükselişinin sonucuydu.[20]

İsrail'in akademik sektörden genel kamuya ve endüstriye bilgi transferini düzenleyen özel bir mevzuatı yoktur. 2004 ve 2005'te kamu yararı için bilgi ve teknolojinin transferini teşvik eden yasa tasarıları çıkarmaya yönelik girişimlerde bulunuldu ama bu girişimler başarısız olduğu için her üniversite kendi politikasını tanımladı.[20]

Üniversite-sanayi işbirliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tüm İsrail araştırma üniversitelerinin teknoloji transfer ofisleri vardır. Samuel Neaman Enstitüsü tarafından yürütülen son araştırmalar, 2004 ve 2013 yılları arasında üniversitelerin patent başvurularındaki payının, İsrailli başvuru sahiplerinin toplam yaratıcı faaliyetlerinin %10-12'sini oluşturduğunu ortaya koydu. Bu, dünyadaki en yüksek paylardan biridir ve büyük ölçüde üniversitelerin teknoloji transfer ofislerinin yoğun faaliyetinden kaynaklanır. Weizmann Enstitüsü'nün teknoloji transfer ofisi Yeda, dünyanın en kârlı üçüncü ofisi oldu. Örnek üniversite-sanayi işbirliği sayesinde, Weizmann Bilim Enstitüsü ve Teva Pharmaceutical Industries, multipl skleroz tedavisi için Copaxone ilacını keşfetti ve geliştirdi. Copaxone, 2011'in ilk yarısında 1.68 milyar ABD doları satışla Teva'nın en çok satan ilacıdır. İlacın ABD Gıda ve İlaç Dairesi tarafından 1996 yılında onaylanmasından bu yana, Weizmann Bilim Enstitüsü'nün fikrî mülkiyetinin ticarileştirilmesinden kaynaklanan telif ücretlerinden yaklaşık 2 milyar ABD doları kazandığı tahmin edilmektedir.[20]

Uluslararası teknoloji transferi

[değiştir | kaynağı değiştir]

2007'de, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun Birleşmiş Milletler Genel Kurulu İkinci Komitesi (Ekonomik ve Mali Komite), gelişmekte olan ülkelere tarımsal teknoloji transferi konusunda İsrail destekli bir karar taslağını kabul etti. Kararda, gelişmiş ülkelere, 2015 yılına kadar açlığı ve aşırı yoksulluğu ortadan kaldırmaya yönelik BM kampanyasının bir parçası olarak bilgi ve teknik bilgilerini gelişmekte olan dünya için erişilebilir hale getirmeleri çağrısında bulunuldu. Girişim, İsrail'in tarım, çölleşmeyle mücadele, kırsal kalkınma, sulama, tıbbi kalkınma, bilgisayarlar ve kadınların güçlendirilmesi alanlarında gelişmekte olan ülkelere özellikle Afrika'ya uzun yıllardır bilgi birikimini katkıda bulunmasının bir ürünüdür.[34]

Uzay Bilimi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Shavit 2 füzesinin 2007 yılında Palmachim Uzay Üssü'nde fırlatılması

1970 ve 1980’ler boyunca İsrail uzay keşfi ve biliminde gelişme ve araştırma için gerekli altyapı çalışmalarını yapmaya başladı. 1982’de Bilim ve Teknoloji Bakanı Prof. Yuval Ne’eman ulusal uzay programında ilerlemek ve koordine etmek amacıyla İsrail Uzay Ajans’ını (ISA) kurdu. Technion Asher Uzay Araştırma Enstitüsü gelecek nesillerin mühendislerinin eğitiminde önemli rol oynamaktadır.[35] İsrail 19 Eylül 1988’de yerel olarak Shavit’de inşa edilen araçtan ilk uydusunu gönderdi ve uzay araştırmasında birçok alanda katkılar sağladı.[36] Ilan Ramon İsrail’in ilk astronotuydu. Ramon içinde o ve 6 diğer üyenin Güney Amerika üzerinde bir kazada öldüğü Columbia Uzay Mekiği’nin yük uzmanıydı. Raman 1997’de yük uzmanı olarak seçildi ve 1998’den 2003’e kadar Houston Teksas’daki Johnson Uzay Merkezi’nde eğitildi. 2009’da İsrail Thomson Reuters Ajans’ı tarafından uzay araştırmalarında gelişmiş yirmi ülke arasında ikinci olarak gösterildi.[37]

Fizik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Elli İsrailli bilim insanı İsviçre’de Geniş Hadron Parçacığı çalışmasını yapan Avrupa Nükleer Araştırma Kurumu CERN’de tam zamanlı olarak çalışmaktadır. İsrail 1991’de gözlemci olarak kabul edildi ama şimdi tam üye olma aşamasındadır. Başkan Şimon Peres’i temsil eden bir delege 2011’de partikül hızlandırıcıyı ziyaret etti.[38]

Uygulamalı Bilimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Güneş enerjisi

[değiştir | kaynağı değiştir]
A horizontal parabolic dish, with a triangular structure on its top.
Dünyanın en büyük güneş enerjisi parabolik çanağı, Ben-Gurion Ulusal Güneş Enerjisi Merkezi[39]

2014 itibarıyla İsrail, 2014 Küresel Temiz Teknoloji Yenilik Endeksi'ne liderlik etmektedir.[40] Ülkenin geleneksel enerji kaynaklarının eksikliği, alternatif enerji kaynakları konusunda kapsamlı araştırma ve geliştirmeleri teşvik etti ve İsrail güneş enerjisi alanında yenilikçi teknolojiler geliştirdi.[41] İsrail, evde güneş enerjili su ısıtıcılarının kişi başına düşen en büyük kullanıcısıdır. Güneş enerjisinin sanayide kullanımını da artıracak, konsantre güneş ışığını toplamak için yeni ve yüksek verimli bir alıcı geliştirildi.[42]

CleanTech Group'un 2009 tarihli raporu, dünyanın 5 numaralı temiz teknoloji ülkesinin İsrail olduğu bildirildi.[43]

Arrow Ecology şirketi, çöpleri doğrudan çöp toplama kamyonlarından alan, organik ve inorganik malzemeleri yerçekimi ile çökeltme, eleme ve hidro-mekanik parçalama yoluyla ayıran patentli ArrowBio işlemi sistemini geliştirdi. Sistem, büyük hacimli katı atıkları ayırma, geri dönüştürülebilir maddeleri kurtarma ve geri kalanını biyogaz ve zengin tarımsal kompost haline getirmektedir. Sistem Kaliforniya, Avustralya, Yunanistan, Meksika, Birleşik Krallık ve İsrail'de kullanılmaktadır. Örneğin, Hiriya çöp sahasında Aralık 2003'ten beri çalışan ArrowBio tesisi Tel Aviv alanına hizmet verir ve günde 150 tona kadar çöpü işler.[44]

2010 yılında, Technion – İsrail Teknoloji Enstitüsü – Grand Technion Enerji Programı'nı (GTEP) kurdu. Bu multidisipliner görev gücü, Technion'un dokuz farklı fakülteden enerji bilim ve teknolojisindeki en iyi araştırmacılarını bir araya toplar. GTEP'in 4 noktalı stratejisi alternatif yakıtların araştırma ve geliştirilmesi, yenilenebilir enerji kaynakları, enerji depolama, dönüştürme ve enerji tasarrufunu hedefler. GTEP halen İsrail'de geleceğin enerji sorunlarını çözmek için beceri ve teknik bilgi geliştirmede lisansüstü çalışmalar sunan tek merkezdir.

Havacılık ve Uzay Mühendisliği

[değiştir | kaynağı değiştir]
Gulfstream G280 kıtalararası iş jeti Gulfstream Aerospace için Israel Aircraft Industries (IAI) tarafından tasarlandı ve halen üretilmektedir.

Kısa kalkış ve iniş yapan IAI Arava isimli STOL uçağı hem sivil hem askeri kullanım için 1960’ların sonunda Israel Aerospace Industries’tarafından üretilen ilk uçaktır.[45] Bunu 1965'ten 1987’ye kadar Westwind Business Jet[46] ve bunun çeşitleri olan ve hala aktif olarak kullanılan Astra[47] ve Gulfstream G100 izledi.

İsrail yörüngeye uydu yerleştiren birkaç ülkeden biridir, dizayn edilen uydular İsrail Uzay Ajansı’yla işbirliği içinde olan Israel Aircraft Industries (IAI) tarafından üretilmiştir. İsrail’in ilk ticari iletişim uydusu AMOS-1’in çalışmaları 1996’da başladı. İlk olarak doğrudan evlere Tv yayını, Tv dağıtımı ve Vsat servisleri için yapıldı. AMOS-2 Aralık 2003'te fırlatıldı ve bir dizi AMOS iletişim uydusu (AMOS 2 – 5i), merkezi Ramat Gan, İsrail'de bulunan Spacecom Satellite Communications şirketi tarafından işletilir veya geliştirilir. Spacecom Satellite Communications şirketi Avrupa, Afrika ve Orta Doğu ülkelerine telekomünikasyon hizmeti verirr.[48] Technion tarafından tasarlanan ve üretilen diğer bir uydu olan Gurwin-II TechSAT iletişim, uzaktan algılama ve araştırma hizmetleri sağlamak üzere Temmuz 1998'de fırlatıldı. 2000 yılında fırlatılan EROS, ticari fotoğrafçılık ve gözetim hizmetleri için coğrafi olarak sabit olmayan yörünge uydusudur.[49]

İsrail ayrıca roketler ve uydular, görüntüleme sistemleri, havacılık bilgisayarları, enstrümantasyon sistemleri, dronlar ve uçuş simülatörleri dahil olmak üzere çok sayıda ilgili havacılık ürünü geliştirmekte, üretmekte ve ihraç etmektedir. İsrail'in en büyük ikinci savunma şirketi, hava, deniz ve kara kuvvetleri için elektro-optik sistemler, dronlar, kontrol ve izleme sistemleri, iletişim sistemleri ve daha fazlası yapan Elbit Systems’dir.[50]

Tarım Mühendisliği

[değiştir | kaynağı değiştir]
Oksijensiz çöp öğütücüsü

İsrail’in tarım sektörü, doğal kaynak azlığının üstesinden gelme üzerine kurulan yoğun bir sistemdir, özellikle su azlığı ve topraklarının yarısının çöl olması. Tarımsal üretimin büyümesi bilim insanları, çiftçiler ve ilgili endüstrilerin çok yakından işbirliğine dayalıdır ve sera teknolojsinin, çöl tarımının, sulamadaki su tasarrufunun, tuzluluk araştırmasının ve ileri tarımsal teknolojinin gelişimiyle sonuçlanmıştır.[51] Ayrıca İsrail firmaları sulamada, su tasarrufunda ve sera teknolojisinde diğer ülkelerde hizmet sağlamaktadır.[52][53][54]

Bilgisayar Mühendisliği

[değiştir | kaynağı değiştir]
Technion-Bilgisayar Bilimleri Fakültesi binası

Bilgisayar Bilimlerinde Technion ve Weizmann Bilim Enstitüsü dünyadaki en iyi yirmi akademik enstitü arasında gösterilmektedir.İsrail firmaları bilgisayar güvenlik sistemleri, yarı iletken ve iletişim alanlarında sivrilmektedir. İsrail bilgisayar güvenlik duvarı alanındaki Check Point, iş ve operasyon destek hizmeti sunan Amdocs, sesli posta hizmeti veren Comverse, bilgisayar programları performanlarını ölçen Mercury Interactive[55] gibi birçok önde gelen şirketi bünyesinde barındırmaktadır. Intel[56] ve Microsoft[57] ilk denizaşırı araştırma ve geliştirme merkezlerini İsrail’de kurdu. Intel çift çekirdekli işletim sistemini Haifa’daki İsrail Gelişim Merkezi’nde geliştirdi.[58] Optik, elektro optik ve lazerler önemli alanlardır ve İsrail fiber optikleri, elektro optik denetleme sistemlerini, termal gece görüş sistemlerini ve elektro optiğe bağlı üretim sistemlerini üretir. (54) Robot üretim çalışmaları 70'lerde başladı ve elmas parlatma, paketleme ve inşaat gibi alarda bilgisayar destekli robotların üretilmesiyle sonuçlandı. Robotlara yapay zeka uygulanması araştırmaları da yürütülmektedir.[59]

Hidrolik Mühendisliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke’ye yağmur sadece kışın ve yoğun olarak ülkenin kuzeyine düştüğü için, sulama ve su mühendisliği ülkenin ekonomik olarak hayatta kalışı ve büyümesi için hayati önem taşımaktadır. Nehirlerden ve kuzeydeki rezervlerden direkt su getirmeyi, kara suyunu çok iyi kullanmayı, su taşmaları ve kanalizasyonu düzenlemek için geniş ölçekli projeler yapılmıştır. Bunlarda en büyüğü Ulusal Taşıyıcı projesidir, proje 1964'te tamamlanmış ve ülkenin en büyük tatlı su gölü Galilee’den kanallarla, borularla ve tünellerle Ülke’nin kuzeyindeki Negev Çölü’ne su taşınmıştır.

Askeri Mühendislik

[değiştir | kaynağı değiştir]
Uzi

Arap ülkelerinin imha silahları üretmemeyi reddetmesi, İsrail’i geniş tabanlı yerel silahların üretimine itmiştir.[60] İsrail Savunma Kuvvetleri daha çok yerel askeri teknolojiye ve İsrail’de dizayn edilen ve üretilen yüksek teknolojiye sahip silahlara güvenmektedir. İsrail üretimi askeri teçhizat küçük silahlar, tank savar roketler,füzeler, botlar, denizaltılar, tanklar, silahlı araçlar, insansız araçlar, uçaklar, insansız uçaklar, radar ve hava savunma sistemlerini içermektedir. Bu endüstrinin gelişimindeki itici güç Six Day War süresince İsrail’e silah satışında uygulanan ambargodur. Böylece İsrail 1953'te kurulan İsrail Uçak Endüstrileri’nde Kfir, Arava ve Nesher’in de olduğu kendi uçaklarını geliştirmeye başladı.[61] Önemli teknolojiler arasında 1954'te tanıtılan Uzi hafif makineli tüfek, ülkenin ana savaş tankı Merkava ve İsrail ve ABD işbirliğiyle üretilen Ok Füzesi ve ileri antibalistik füze sistemleri gelmektedir.[62] Iron Dome mobil hava savunma sistemi Rafael İleri Savunma Sistemlerı tarafından geliştirldi ve kısa menzilli füzeleri ve top mermilerinin sinyallarini yakalayarak kesmesi için dizayn edildi. Sistem ilk kez 7 Nisan 2011’de tarihte ilk kez Gazze’den atılan kısa menzilli bir roketi yakalayarak denenmiş oldu.[63]

Sağlık bilimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Endoskobik Kapsül

İsrail tıp, paramedikal ve biomühendislikle araştırmalar için ileri düzeyde altyapi kapasitesine sahiptir. Bioteknoloji, beiomedikal ve klinik araştırmalar Ülke’nin bilimsel yayımlarının yarısından fazladır, endüstri sektörü ise bu kapsamlı bilgileri eczacılık, tıbbi malzeme ve tedavi terapilerinde kulanmaktadır.[64]

Biyoteknoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

İsrail'in ülke genelinde faaliyette olan her yıl yaklaşık 50 ila 60 adedi kurulan, 900'den fazla biyoteknoloji ve yaşam bilimleri şirketi vardır. J&J, Perrigo, GE Healthcare ve Philips Medical gibi birçok çok uluslu şirketin hepsinin İsrail'de kurulu şubeleri vardır.[65]

Tıp ve Genetik

[değiştir | kaynağı değiştir]
Weismann Bilim Enstitüsü

İsrail insanın büyüme hormonunu ve interferon yani bilinen bütün virusler üzerinde etkili olan doğal bir protein üretiminde metotlar geliştirdi. Doku sertleşmesi tedavisinde etkili olan Copaxone isimli ilaç temel araştırmadan sonra endüstriyel üretimle İsrail’de geliştirildi. Genetik mühendisliği mikrobiyolojik ürünlerle monoklonal antikorlar tabanlı bir dizi teşhis aygıtıyla sonuçlandı.[64] Ayrıca çok ileri düzeyde kök hücre çalışmaları İsrail’de sürmektedir.

Nobel Ödülü Kazananlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kimya alanında dört İsrailli Nobel Ödülü kazanmıştır. 2004'te Technion’dan biyolog Avram Hershko ve Aaron Ciechanover ubiguitin vasıtasıyla protein ayrıştırmanın keşfiyle ödülü kazanan 3 kişiden 2’si oldular.[66] 2009’da Weizmann’dan Ada Yonath ribozomun fonksiyonu ve yapısıyla ilgili çaşışmalarıyla ödülü kazanmıştır.2011’de ise Technion’dan Daniel Shechtman quasicrystals’ın keşfiyle ödülü kazanmıştır. Bunlara ek olarak Yahudi anne babadan doğan Joshua Lederberg 1958 de Tıp alanında kazanandı, 2004'te Fizik ödülünü kazanan David Gross lisans eğitimine aldığı İsrail’de hayatının bir bölümünü geçirdi. Sosyal bilimlerde, ekonomi ödülü 2002’de Daniel Kahneman’e ve 2005 Kudüs İbrani Üniversitesi’nden Robert Aumann’a verildi.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Ministry of Industry, Trade & Labor - Foreign Trade Administration
  2. ^ [ölü/kırık bağlantı] Israel ranks 4th for the number of scientific papers per person, Haaretz
  3. ^ "BBC country profiles". 1 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  4. ^ Tel Aviv Hailed as One of the World's Top Hi-tech Centers 28 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Israeli Economy, Achievements and Potential, Ministry of Finance of Israel (MOF) November 1998
  5. ^ The Land that Became Israel: Studies in Historical Geography, edited by Ruth Kark, Yale University Press & Magnes Press, 1989, "Traditional and modern rural settlement types in Eretz-Israel in the modern era," Yossi Ben Artzi, pp. 141-144.
  6. ^ Rothschild and Early Jewish Colonization in Palestine, Ran Aaronsohn, Rowman & Littlefield, Magnes Press, 2000, pp. 134-145.
  7. ^ "Molecular Genetic Maps in Wild Emmer Wheat". 4 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  8. ^ "Biography of Aaron Aaronsohn". 13 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  9. ^ "Soil Science, Influence of Exchangeable Cations on the Availability of Phosphate, Ravikovitch, S". 1 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  12. ^ a b Shilony, Zvi, July 2006 Volunteerism, resourcefulness and heroism: The Medical Assistance Committee for Jerusalem’s Poor at the end of World War I, Israeli Center for Third Sector Research, Ben Gurion University of the Negev, Newsletter 23, pg. 7
  13. ^ "Beilinson hospital". 19 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  14. ^ Hadassah Hospital History Retrieved 2009-12-20
  15. ^ The first computers 21 Mart 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Weizmann Institute of Science. Retrieved 2010-03-25
  16. ^ [ölü/kırık bağlantı] When Big Blue was a start-up, Haaretz
  17. ^ a b c "Super-capitalism at work, [[Haaretz]] Books, December 2009". 20 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  18. ^ "Israeli firms aim to plug world's water leaks". 25 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  19. ^ "Military expenditure databases". Stockholm International Peace Research Institute. 8 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2017. 
  20. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :0a isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  21. ^ a b "Start-Up Nation: Israel spends most money in the world on R&D - WEF". The Jerusalem Post | JPost.com (İngilizce). 5 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2022. 
  22. ^ Mizroch, Amir. "530 multinationals from 35 countries innovating in Israel". Forbes (İngilizce). 27 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2022. 
  23. ^ a b "Why tech firms need a PEO to accelerate their growth". Procorre. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2022. 
  24. ^ Ben-David, Ricky. "33 unicorns and $25b in funding: Israeli tech sector sets new records in 2021". www.timesofisrael.com (İngilizce). 13 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2022. 
  25. ^ a b "Israel going from 'Start-Up Nation' to Scale-Up Nation". The Jerusalem Post | JPost.com (İngilizce). 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2022. 
  26. ^ partner, Michal Seror, Start-Up Nation Central, a Ctech (10 Kasım 2020). "From Startup Nation to Scaleup Nation: Why Tech Communities are the Backbone of Israel's Innovation Ecosystem". CTECH - www.calcalistech.com. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2022. 
  27. ^ "Israel transforms into scale-up nation". Globes (İngilizce). 29 Kasım 2020. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2022. 
  28. ^ "Startup to Scale up: Israeli Entrepreneurs More Than Double Investments, IPOs in 2021". www.techstars.com (İngilizce). 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2022. 
  29. ^ Press, Viva Sarah. "Israeli entrepreneurs pay it forward as 'scale-up nation' takes shape". www.timesofisrael.com (İngilizce). 11 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2022. 
  30. ^ "Comparative Technology Transfer and Society" (PDF). JHU.edu. 3 Nisan 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2017. 
  31. ^ "Technology Transfer Overview (IP and Patent licensing)". Yedarnd.com. 19 Ekim 2014. 21 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2017. 
  32. ^ Reisman, Arnold (3 Şubat 2005). Israel's Economic Development: The Role of Institutionalized Technology Transfer. SSRN 579883 $2. 
  33. ^ "Yissum Research & Development Company of the Hebrew University of Jerusalem - BioJerusalem". www.BioJerusalem.org.il. 12 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2017. 
  34. ^ "UN adopts Israeli-sponsored resolution on "Agricultural Technology for Development"". Israel Ministry of Foreign Affairs. 11 Aralık 2007. 22 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2013. 
  35. ^ About ISA - Israel Space Agency 23 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Israel Space Agency, Israel Ministry of Science and Technology, Retrieved 2009-12-15
  36. ^ ASRI, Technion website: http://asri.technion.ac.il/ 30 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  37. ^ Israeli Space Research 14 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Wendy Elliman, in Jewish Virtual Library 31 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Retrieved 2009-12-05
  38. ^ [1][ölü/kırık bağlantı]
  39. ^ Giant solar plants in Negev could power Israel's future 17 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., John Lettice, The Register, January 25, 2008
  40. ^ "The Global Cleantech Innovation Index 2014" (PDF). CleanTechInnvest.com. 8 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2017. 
  41. ^ Kloosterman, Karin (27 Ekim 2009). "Seven solar technologies from Israel that could change our planet". ISRAEL21c. 7 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2012. 
  42. ^ "SCIENCE AND TECHNOLOGY: Energy R&D". Israel Ministry of Foreign Affairs. 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2013. 
  43. ^ Lesser, Shawn (8 Şubat 2010). "Israel ranks 5th in world in clean-technology". SodaHead.com. 27 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2012. 
  44. ^ Leichman, Abigail Klein (22 Kasım 2009). "Sorting through garbage for gold". ISRAEL21c. 7 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2012. 
  45. ^ Gunston, Bill (1982). An Illustrated Guide to the Israeli Air Force. New York: ARCO. ss. 136. 
  46. ^ Gunston, Bill (1982). An Illustrated Guide to the Israeli Air Force. New York: ARCO. ss. 144. 
  47. ^ Taylor, John W.R. (1985). Jane's All the World's Aircraft 1985–86. Londra: Jane's Publishing Group. ss. 136-37. 
  48. ^ "Spacecom Coverage maps". 18 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  49. ^ "Israeli satellites, 2007 report". 27 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  50. ^ Wars that make and break, [ölü/kırık bağlantı]Haaretz
  51. ^ "Israel: Waterworks for the World?". 27 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  52. ^ Agrotechnology Company Directory 28 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in The Israel Export and International Cooperation Institute 9 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved 2009-12-02
  53. ^ Israeli company offers liquid know-how to India in Israel 21c Innovation News Service 29 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved 2009-12-02
  54. ^ Out of Israel to Africa in Israel 21c Innovation News Service 29 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved 2009-12-02
  55. ^ "Venture capital investment in Israeli high tech". 30 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2021. 
  56. ^ Krawitz, Avi (27 Şubat 2007). "Intel to expand Jerusalem R&D". The Jerusalem Post. 29 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2007. 
  57. ^ "Israel R&D Center: Leadership Team". Microsoft. 2 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2009. 
  58. ^ "Israel Saves Intel". 24 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  59. ^ Science and Technology: Industrial R&D 11 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Israel Ministry of Foreign Affairs, retrieved 2009-11-26]
  60. ^ "Israel's Beleaguered Defense Industry". 21 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  61. ^ "Israel's military industry". 15 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  62. ^ Katz, Yaakov (30 Mart 2007). "'Arrow can fully protect against Iran'". The Jerusalem Post. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2007. 
  63. ^ "Barak confirms: 'Iron Dome' to be deployed within days". The Jerusalem Post. 25 Mart 2011. 23 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2011. 
  64. ^ a b Science and Technology: Medical R&D 29 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Israel Ministry of Foreign Affairs, retrieved 2009-11-25
  65. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Business Opportunities By Sector isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  66. ^ "The Nobel Prize in Chemistry 2004". Nobelprize.org. 18 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2011. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İsrail%27de_bilim_ve_teknoloji&oldid=34004326" sayfasından alınmıştır